Sprookjes uit Den Haag – de wondere wereld van de WIA (Een waargebeurd verhaal)

Er was eens, lang geleden rond 1990, een premier in Den Haag die hardop durfde te zeggen: “Nederland is ziek.” In die tijd ontvingen meer dan 880.000 mensen een WAO-uitkering. Volgens de politiek kon dat zo niet langer. En dus volgden er ingrijpende maatregelen. De loondoorbetaling bij ziekte werd verlengd van één naar twee jaar. Werkgevers en werknemers kregen financiële prikkels om langdurig verzuim te voorkomen. In 2002 trad de Wet verbetering Poortwachter in werking. Niet veel later werd de WAO vervangen door de WIA: de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen. Een nieuwe wet, met een nieuwe benadering: niet wat iemand niet meer kan, maar wat iemand nog wél kan. Een mooi uitgangspunt, maar de praktijk bleek weerbarstig. Buiten Den Haag noemden mensen de WIA al snel: Wat Ingewikkeld Allemaal.

Van regels naar wirwar

Rond de WIA ontstond in hoog tempo een stelsel vol afkortingen, voorwaarden en uitzonderingen: WGA, IVA, LGU, LAU, 35-minner, no-riskpolis, RVC, Wajong, de RIV-toets, loonwaarde, passende arbeid, gangbare arbeid, de Wet Werk en Bijstand, toeslagen, arbeidskorting… en natuurlijk het UWV.

Wat begon als een poging tot overzicht en richting, groeide uit tot een doolhof. Toch leek het beleid aanvankelijk succesvol. De instroom in de WIA daalde van 100.000 naar 40.000 mensen per jaar. In Den Haag werd gejuicht: de nieuwe wet werkte.

Maar sprookjes duren nooit eeuwig.

De stijgende lijn

Vanaf 2021 keerde het tij. Steeds meer mensen deden een beroep op de WIA. Eind dat jaar waren er 374.000 WIA-gerechtigden – 7% meer dan het jaar ervoor. En in de eerste acht maanden van 2023 kwamen er nog eens 31.000 bij. In december 2024 ontvingen ruim 816.000 mensen in Nederland een uitkering vanwege arbeidsongeschiktheid.

Hoe kwam dat? Meerdere factoren speelden een rol: de coronapandemie, de stijging van de AOW-leeftijd, de vergrijzing van de beroepsbevolking en het toenemende personeelstekort. De cijfers stegen, en daarmee ook de druk op het systeem.

Maar de groeiende instroom is niet het enige probleem. Ook het aanvragen van een WIA-uitkering zelf levert de nodige hindernissen op.

De keuring: een spannend hoofdstuk

Een WIA-uitkering krijg je niet zomaar. Eerst moet iemand 104 weken ziek zijn geweest. In die periode zetten werkgever, werknemer en bedrijfsarts alles op alles om terugkeer naar werk mogelijk te maken. Pas daarna volgt de medische beoordeling door het UWV.

En daar wringt het. Het UWV kampt met een ernstig tekort aan verzekeringsartsen. Wettelijk moet een beoordeling binnen acht weken plaatsvinden, maar in de praktijk loopt de wachttijd op tot 17 weken of meer. Nog meer stress, nog meer financiële onzekerheid.

Tijd voor verandering

De druk op het systeem bleef toenemen. Vakbonden, werkgevers en beleidsmakers zagen het gebeuren en trokken aan de bel: de WIA moet eerlijker, eenvoudiger en werkbaarder worden. Het ministerie van SZW besloot daarop in 2022 een commissie in te stellen met – uiteraard – een afkorting: OCTAS*. De Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel.

De commissie ging aan de slag en onderzocht hoe het anders kon. In mei 2024 volgde het eindrapport. Niet één, niet twee, maar drie oplossingsrichtingen werden gepresenteerd. Een soort Wie van de drie – maar dan zonder Martien Meiland.

Er kwamen beleidsnotities, doorrekeningen en reflecties. Maar daarmee is de kous nog niet af. Want nu is het wachten op politieke keuzes.

En het sprookje gaat door

De rook trok op maar het verhaal is nog lang niet uit. Een nieuw dossier op de reeds bestaande issues is boven tafel gekomen. Het UWV meldt dat meer dan 43.000 WIA-uitkeringen opnieuw moeten worden beoordeeld. De reden dit keer: mogelijke fouten bij de berekening van het dagloon. Wat ooit bedoeld was als vereenvoudiging, blijft zich ontwikkelen tot een steeds complexer verhaal…

Wordt vervolgd

Meestal lopen sprookjes goed af. De prinses vindt de liefde van haar leven, Violinde eet meer dan alleen verse aardbeien, en de wolf en de zeven geitjes sluiten vriendschap. Maar in dit WIA-sprookje blijven de obstakels zich opstapelen.

De WIA is een wet die raakt aan levens, loopbanen en zekerheden. En zolang er geen heldere koers ligt, blijven onzekerheid en onduidelijkheid bestaan. Daarom volgen wij de ontwikkelingen op de voet – en blijven we informeren over wat er speelt in de wondere wereld van de WIA.

*OCTAS Ondoenlijk Complex Twijfelachtig Arbeidsongeschiktheid Systeem.